۱۴۰۰/۰۲/۲۰, ۰۸:۱۱ ق.ظ
شاید برایتان تعجب آور باشد اگر بدانید که «نقاشی سیاه قلم»، واژه ای کاملا عامیانه است که فقط در ایران رایج میباشد. بله این واژه که این روزها خیلی هم رواج یافته کاملا بومی و صد در صد ایرانی خالص میباشد و ما معادلی در زبان لاتین برای آن نمی یابیم. لازم است از گذشته های دورتر شروع نماییم تا تاریخچه و چگونگی ترویج استعمال لفظ سیاه قلم را در ایران بدست بیاوریم. سالها پیش (چیزی حدود 20 سال پیش) در طبقه هنرمندان بازار قائم تجریش در تهران، عده ای که به کسب و کار نقاشی مشغول بودند، تکنیکی از نقاشی سیاه و سفید را اجرا مینودند که با قلم مو و پودر ذغال سیاه انجام میشد. البته این تکنیک فقط مختص پاساژ قائمیها نبود. و بودند در سطح شهر جاهایی که عمدتا به شکل مغازه هنری فعالیت کرده و این تکنیک را کار میکردند و هر از گاهی یک چهره و یا منظره و یا هر موضوع دیگری را با این تکنیک سفارش میگرفتند و یا حتی آموزش میدادند.
در آن سالها، هیج خبری از اینترنت نبود و جامعه هنری در جهل و بی خبری کامل از آنچه در دنیا میگذشت بسر میبرد. در دانشگاه ها و محیطهای به اصطلاح هنری، این تکنیک را که از همان ایام، سیاه قلم نامیده میشد به باد تمسخر و استهزا میگرفتند و لفظ بازاری را برای سخیف نشان دادن آن بکار میبردند. حقیقتا تکنیک نقاشی سیاه قلم در آن دوران، بسیار ضعیف و سطح پایین اجرا میشد و میتوانست تنها قشری از جامعه را که بسیار آسان پسند بودند راضی نماید.
این روال برای سالها ادامه داشت و نقاشی سیاه قلم، که بیشتر نشان دهنده نوعی از نقاشی که راضی کننده همان قشر آسان پسند بود، در کنار همه هجمه هایی که از سوی جماعت هنری و سوپر هنری آن دوران قرار میگرفت، به حیات خود ادامه میداد. لفظ سیاه قلم بیشتر در این محیطهایی که نام بردیم و از تکنیک پودر ذغال و قلم مو استفاده میکردند بکار برده میشد. ریشه رواج این اصطلاح هم احتمالا بر میگردد به دورانی از فعالیت برخی از شاگردان کمال الملک که از این واژه برای برخی از آثار سیاه و سفیدشان استفاده میکردند. به این موضوع که سیاه قلم از دوران شاگردان کمال الملک باب شده است، در برخی از سایتهای معتبر نقاشی سیاه قلم فعلی نیز اشاره شده است که در این نوشته به آنها اشارتی میشود. البته ناگفته نماند که در گذشته های خیلی دورتر، یک هنرمند مینیاتوریست ایرانی بنام مستعار محمد سیاه قلم نیز، فعالیت میکرده و از این هنرمند در تاریخ نقاشی ایران با نام محمد سیاه قلم اسم برده میشود. و شاید استفاده از خود کلمه و واژه سیاه قلم را برای اولین بار، بشود به نام مستعار ایشان مسبوق کرد.
آری این روال ادامه داشت تا اینکه به مرور و به تدریج، اینترنت وارد زندگی همگان و از جمله هنرمندان این سرزمین گشت. با تسری اینترنت به خانه ها و زندگی ها، منابع اطلاعاتی جدیدی پیش روی همگان گشوده شد و خیلی زود تاثیر خود را در همه ابعاد نمودار کرد. هنرمندان و نقاشان با دیدن و مطلع شدن از نقاشیهای به اصطلاح آن ور آب، تکانی خوردند و شروع به ایجاد تحول و دگرگونی در روشها و شیوه های مرسوم خود نمودند. در این میان نوعی از نقاشی که به هایپر رئال موسوم بود بسیار مورد توجه قرار گرفت. جاذبه های این سبک بقدری زیاد بود که توجه دو قشر آسان پسند و سخت پسند و به اصطلاح هنری را، توامان به خود جلب نمود و طیف وسیعی از جامعه هنری به سوی آن گرایش پیدا کرد. کسانی که سیاه قلم کار میکردند سعی نمودند آثار خود را از نظر کیفی ارتقا داده و نقاشی های واقعی تر و عکسگونه تری را خلق نمایند. التبه نقاشی هایپر رئال از نوع غربی آن، بسیار گسترده تر و رگ و رشیه دارتر از فعالیت هنرمندان ایرانی که به آن گرایش پیدا نمودند، مینماید. نقاشی و یا طراحی هایپر رئال در تکنیکهای متنوعی مانند رنگ روغن، آبرنگ، پاستل، مداد رنگی، مداد سیاه، ذغال و غیره اجرا میشود و دارای تنوع بسیار گسترده ای میباشد. اما هنرمندان سیاه قلم ما، توانستند با تاثیر از نقاشی های صرفا سیاه و سفید هایپر رئالیستی که در غرب و با ذغال انجام میشد، سطح کیفی آثارشان را متحول نموده و از حالت ضعیف و به اصطلاح بازاری دوران گذشته فاصله بگیرند و به سطح متکاملتر و پسندیده تر امروزی نزدیک شوند.
نقاشی های سیاه قلم امروزی به هیچ عنوان قابل مقایسه با آنچه در سالهای پیش از این رواج داشت، نمیباشد.عمده این نقاشیها با پودر ذغال و قلم مو و بروی مقوا اجرا میشوند و در بسیاری از مراکز آموزشی، این تکنیک تدریس شده و آموزش داده میشود که رواج و رونق خاص خود را داراست. البته مجددا یاد آور و متذکر میشویم که شاید واژه «سیاه قلم» برای این نوع از نقاشی های سیاه و سفید فقط، در ایران کاربرد دارد و مثلا شما نمیتوانید از black pen برای برگردان انگلیسی این واژه استفاده نمایید. در حقیقت درست تر این است که این قبیل آثار را طراحی بنامیم. طراحی های (drawings) عکسگونه و یا همان هایپر رئالیستی. از جهاتی حتی درست نیست که این کارها را حتی نقاشی بنامیم. البته توضیح این مسئله بسیار تخصصی میشود که امیدواریم سایت های مربوطه که اطلاعات درست تر و کاملتری را در اختیار کاربران قرا میدهند، در جای خود به آن بپردازند.
همانطور که گفته شد امروزه این قبیل آثار که در واقع طراحی هایی با گرایشات هایپر رئالیستی محسوب میگردند، رواج بسیار یافته و تحت عنوان نقاشی سیاه قلم، آموزش نیز داده میشوند. متاسفانه در برخی از سایتها ، بدون در نظر گرفتن تاریخچه سیاه قلم، آن را از طراحی جدا نموده و برای طراحی یک تعریف و برای سیاه قلم یک تعریف دیگر را عنوان مینمایند. که طبق توضیحاتی که دادیم، مسجل است که این تعریف و تفکیک روا نیست. بهر رو، نقاشی سیاه قلم و آموزش تکنیکهای آن، امروزه به سرعت در حال رواج و اوجگیری میباشد
و اما چالشهای نقاشی سیاه قلم
همانطور که گفته شد، نقاشی سیاه قلم این روزها حسابی رو دور است. خواهان بسیاری داشته و در مراکز متعددی در سر تا سر ایران و به شیوه های گوناگون آموزش داده میشود. این نقاشیها بدلیل اینکه قرار است بسیار طبیعی به نظر رسیده و شبیه به عکس از آب در آیند، مورد اقبال فراوان قرار میگیرند. در سر تا سر نت، انواع آثار سیاه قلم و آموزشهای آن را خواهید یافت که طیف گسترده ای از این نقاشیها را با کیفیتهای مختلف، عرضه مینمایند. از آثار ضعیف و بی کیفیت گرفته تا آثار سطح بالا و کار درست.
سطح کیفی این آثار، بسیار بستگی به روشها و متریالهایی دارد که طی آموزشهای نقاشی سیاه قلم، ارائه میگردد. انواع قلم مو ها و ساپورتهای مختلف و مدادها در آموزشهای نقاشی سیاه قلم معرفی میشود. در این نقاشیها قرار است شما با استفاده از پودر ذغال و قلم مو، و با روشی که طی آموزش آن، آموخته اید، سایه ها را بروی طرحی که انتخاب کرده اید نشانده و تصویر خارق العاده ای که بسیار به عکس نزدیک نیز میباشد، را خلق نمایید. تا اینجای کار ظاهرا همه چیز مشخص است و با کمی تمرین و دقت در آموزشها میشود چیزهایی کشید. اما دقیقا وقتی شروع بکار میکنیم، مسائل یکی پس از دیگری، خود را نمایش میدهند. مخصوصا وقتی کارمان را با کارهای دیگری که یا در نت و یا در محیطهای دیگر میبینیم، مقایسه میکنیم. تازه اینجاست که سوالات آغاز میشود. چرا کار من مثل فلان کار نشده. مگر فلان کار چطور و با چه تکنیکی انجام شده است؟ فلان اثر با چه مدادی کار شده ؟ ساپورت و زمینه ای که روش کار شده چه بوده؟ و خیلی سئوالات دیگر. اینها نمونه چالشها و سئوالاتی است که تا اینجای کار ممکن است با آنها مواجه شویم. تازه از اینجا به بعد، یک چالش بزرگتر هم برایمان پیش میاید. بعد از اینهمه مسئله فنی و تکنیکی که باهاشون مواجه میشویم و باید حلشان کنیم، تازه یک نفر از راه میرسد و میگوید: «اینها را طرحش را خودت کشیدی؟ اگر خودت نکشیده باشی و کپی کرده باشی، هیچ ارزشی ندارد و باید جمعش کنی.» تازه اینجا چالش اجرای طرح اولیه در سیاه قلم مطرح میشود.
پس دو چالش عمده، در نقاشی های سیاه قلم پیش روی ماست. یکی اینکه کدام شیوه و روش و تکنیک اجرایی، بازده بهتری دارد، و یکی هم اینکه اساسا طرح را چطور باید روی زمینه کشید و آیا کپی کردن طرح، درست هست یا خیر.
تفاوت شیوه و یا تکنیک، در سیاه قلم و در آموزشهای آن، معمولا در نوع متریال انتخابی و تقدم و تاخر استفاده از وسایل لازمه، رخ مینماید. قلم موی ماکو یا پارس آرت یا قلم موی چینی استفاده کنیم؟ پاک کن برقی استفاده کنیم یا نه؟ مقوا چه باشد؟ از فلان وسیله کی و چطور استفاده کنیم؟ که خوب در نهایت نحوه پاسخ دهی به آنها، میتواند در کیفیت نهایی اثر ما تاثیر بسزایی داشته باشد. میبایست از بین روشها و توصیه های موجود، بهترین روشهایی که تجربه شده و امتحان خود را پس داده است، با تحقیق و جستجو انتخاب نماییم. در خصوص طرح اولیه در این نقاشیها هم باید گفت که کپی کردن، ممکن است گاهی بما کمک کند، اما در نهایت اگر ما از پس کشیدن یک طرح بر نیاییم، این بعنوان یک نقطه ضعف در کارمان همیشه خودنمایی میکند. گرچه در دنیای امروز و در میان خصوصا هنرمندان هایپر رئالیست، وقت گذاشتن برای کشیدن طرح اولیه، چندان مرسوم نمیباشد، اما این مسئله نمیتواند بر ناتوانی ما در کشیدن طرح، بصورت چشمی سرپوش بگذارد. با تمرین و دقت و آموزه های درست میتوان به این توانایی نیز دست یافت.
منبع: آموزش نقاشی سیاه قلم https://www.mahvis.net/lesson28.htm
در آن سالها، هیج خبری از اینترنت نبود و جامعه هنری در جهل و بی خبری کامل از آنچه در دنیا میگذشت بسر میبرد. در دانشگاه ها و محیطهای به اصطلاح هنری، این تکنیک را که از همان ایام، سیاه قلم نامیده میشد به باد تمسخر و استهزا میگرفتند و لفظ بازاری را برای سخیف نشان دادن آن بکار میبردند. حقیقتا تکنیک نقاشی سیاه قلم در آن دوران، بسیار ضعیف و سطح پایین اجرا میشد و میتوانست تنها قشری از جامعه را که بسیار آسان پسند بودند راضی نماید.
این روال برای سالها ادامه داشت و نقاشی سیاه قلم، که بیشتر نشان دهنده نوعی از نقاشی که راضی کننده همان قشر آسان پسند بود، در کنار همه هجمه هایی که از سوی جماعت هنری و سوپر هنری آن دوران قرار میگرفت، به حیات خود ادامه میداد. لفظ سیاه قلم بیشتر در این محیطهایی که نام بردیم و از تکنیک پودر ذغال و قلم مو استفاده میکردند بکار برده میشد. ریشه رواج این اصطلاح هم احتمالا بر میگردد به دورانی از فعالیت برخی از شاگردان کمال الملک که از این واژه برای برخی از آثار سیاه و سفیدشان استفاده میکردند. به این موضوع که سیاه قلم از دوران شاگردان کمال الملک باب شده است، در برخی از سایتهای معتبر نقاشی سیاه قلم فعلی نیز اشاره شده است که در این نوشته به آنها اشارتی میشود. البته ناگفته نماند که در گذشته های خیلی دورتر، یک هنرمند مینیاتوریست ایرانی بنام مستعار محمد سیاه قلم نیز، فعالیت میکرده و از این هنرمند در تاریخ نقاشی ایران با نام محمد سیاه قلم اسم برده میشود. و شاید استفاده از خود کلمه و واژه سیاه قلم را برای اولین بار، بشود به نام مستعار ایشان مسبوق کرد.
آری این روال ادامه داشت تا اینکه به مرور و به تدریج، اینترنت وارد زندگی همگان و از جمله هنرمندان این سرزمین گشت. با تسری اینترنت به خانه ها و زندگی ها، منابع اطلاعاتی جدیدی پیش روی همگان گشوده شد و خیلی زود تاثیر خود را در همه ابعاد نمودار کرد. هنرمندان و نقاشان با دیدن و مطلع شدن از نقاشیهای به اصطلاح آن ور آب، تکانی خوردند و شروع به ایجاد تحول و دگرگونی در روشها و شیوه های مرسوم خود نمودند. در این میان نوعی از نقاشی که به هایپر رئال موسوم بود بسیار مورد توجه قرار گرفت. جاذبه های این سبک بقدری زیاد بود که توجه دو قشر آسان پسند و سخت پسند و به اصطلاح هنری را، توامان به خود جلب نمود و طیف وسیعی از جامعه هنری به سوی آن گرایش پیدا کرد. کسانی که سیاه قلم کار میکردند سعی نمودند آثار خود را از نظر کیفی ارتقا داده و نقاشی های واقعی تر و عکسگونه تری را خلق نمایند. التبه نقاشی هایپر رئال از نوع غربی آن، بسیار گسترده تر و رگ و رشیه دارتر از فعالیت هنرمندان ایرانی که به آن گرایش پیدا نمودند، مینماید. نقاشی و یا طراحی هایپر رئال در تکنیکهای متنوعی مانند رنگ روغن، آبرنگ، پاستل، مداد رنگی، مداد سیاه، ذغال و غیره اجرا میشود و دارای تنوع بسیار گسترده ای میباشد. اما هنرمندان سیاه قلم ما، توانستند با تاثیر از نقاشی های صرفا سیاه و سفید هایپر رئالیستی که در غرب و با ذغال انجام میشد، سطح کیفی آثارشان را متحول نموده و از حالت ضعیف و به اصطلاح بازاری دوران گذشته فاصله بگیرند و به سطح متکاملتر و پسندیده تر امروزی نزدیک شوند.
نقاشی های سیاه قلم امروزی به هیچ عنوان قابل مقایسه با آنچه در سالهای پیش از این رواج داشت، نمیباشد.عمده این نقاشیها با پودر ذغال و قلم مو و بروی مقوا اجرا میشوند و در بسیاری از مراکز آموزشی، این تکنیک تدریس شده و آموزش داده میشود که رواج و رونق خاص خود را داراست. البته مجددا یاد آور و متذکر میشویم که شاید واژه «سیاه قلم» برای این نوع از نقاشی های سیاه و سفید فقط، در ایران کاربرد دارد و مثلا شما نمیتوانید از black pen برای برگردان انگلیسی این واژه استفاده نمایید. در حقیقت درست تر این است که این قبیل آثار را طراحی بنامیم. طراحی های (drawings) عکسگونه و یا همان هایپر رئالیستی. از جهاتی حتی درست نیست که این کارها را حتی نقاشی بنامیم. البته توضیح این مسئله بسیار تخصصی میشود که امیدواریم سایت های مربوطه که اطلاعات درست تر و کاملتری را در اختیار کاربران قرا میدهند، در جای خود به آن بپردازند.
همانطور که گفته شد امروزه این قبیل آثار که در واقع طراحی هایی با گرایشات هایپر رئالیستی محسوب میگردند، رواج بسیار یافته و تحت عنوان نقاشی سیاه قلم، آموزش نیز داده میشوند. متاسفانه در برخی از سایتها ، بدون در نظر گرفتن تاریخچه سیاه قلم، آن را از طراحی جدا نموده و برای طراحی یک تعریف و برای سیاه قلم یک تعریف دیگر را عنوان مینمایند. که طبق توضیحاتی که دادیم، مسجل است که این تعریف و تفکیک روا نیست. بهر رو، نقاشی سیاه قلم و آموزش تکنیکهای آن، امروزه به سرعت در حال رواج و اوجگیری میباشد
و اما چالشهای نقاشی سیاه قلم
همانطور که گفته شد، نقاشی سیاه قلم این روزها حسابی رو دور است. خواهان بسیاری داشته و در مراکز متعددی در سر تا سر ایران و به شیوه های گوناگون آموزش داده میشود. این نقاشیها بدلیل اینکه قرار است بسیار طبیعی به نظر رسیده و شبیه به عکس از آب در آیند، مورد اقبال فراوان قرار میگیرند. در سر تا سر نت، انواع آثار سیاه قلم و آموزشهای آن را خواهید یافت که طیف گسترده ای از این نقاشیها را با کیفیتهای مختلف، عرضه مینمایند. از آثار ضعیف و بی کیفیت گرفته تا آثار سطح بالا و کار درست.
سطح کیفی این آثار، بسیار بستگی به روشها و متریالهایی دارد که طی آموزشهای نقاشی سیاه قلم، ارائه میگردد. انواع قلم مو ها و ساپورتهای مختلف و مدادها در آموزشهای نقاشی سیاه قلم معرفی میشود. در این نقاشیها قرار است شما با استفاده از پودر ذغال و قلم مو، و با روشی که طی آموزش آن، آموخته اید، سایه ها را بروی طرحی که انتخاب کرده اید نشانده و تصویر خارق العاده ای که بسیار به عکس نزدیک نیز میباشد، را خلق نمایید. تا اینجای کار ظاهرا همه چیز مشخص است و با کمی تمرین و دقت در آموزشها میشود چیزهایی کشید. اما دقیقا وقتی شروع بکار میکنیم، مسائل یکی پس از دیگری، خود را نمایش میدهند. مخصوصا وقتی کارمان را با کارهای دیگری که یا در نت و یا در محیطهای دیگر میبینیم، مقایسه میکنیم. تازه اینجاست که سوالات آغاز میشود. چرا کار من مثل فلان کار نشده. مگر فلان کار چطور و با چه تکنیکی انجام شده است؟ فلان اثر با چه مدادی کار شده ؟ ساپورت و زمینه ای که روش کار شده چه بوده؟ و خیلی سئوالات دیگر. اینها نمونه چالشها و سئوالاتی است که تا اینجای کار ممکن است با آنها مواجه شویم. تازه از اینجا به بعد، یک چالش بزرگتر هم برایمان پیش میاید. بعد از اینهمه مسئله فنی و تکنیکی که باهاشون مواجه میشویم و باید حلشان کنیم، تازه یک نفر از راه میرسد و میگوید: «اینها را طرحش را خودت کشیدی؟ اگر خودت نکشیده باشی و کپی کرده باشی، هیچ ارزشی ندارد و باید جمعش کنی.» تازه اینجا چالش اجرای طرح اولیه در سیاه قلم مطرح میشود.
پس دو چالش عمده، در نقاشی های سیاه قلم پیش روی ماست. یکی اینکه کدام شیوه و روش و تکنیک اجرایی، بازده بهتری دارد، و یکی هم اینکه اساسا طرح را چطور باید روی زمینه کشید و آیا کپی کردن طرح، درست هست یا خیر.
تفاوت شیوه و یا تکنیک، در سیاه قلم و در آموزشهای آن، معمولا در نوع متریال انتخابی و تقدم و تاخر استفاده از وسایل لازمه، رخ مینماید. قلم موی ماکو یا پارس آرت یا قلم موی چینی استفاده کنیم؟ پاک کن برقی استفاده کنیم یا نه؟ مقوا چه باشد؟ از فلان وسیله کی و چطور استفاده کنیم؟ که خوب در نهایت نحوه پاسخ دهی به آنها، میتواند در کیفیت نهایی اثر ما تاثیر بسزایی داشته باشد. میبایست از بین روشها و توصیه های موجود، بهترین روشهایی که تجربه شده و امتحان خود را پس داده است، با تحقیق و جستجو انتخاب نماییم. در خصوص طرح اولیه در این نقاشیها هم باید گفت که کپی کردن، ممکن است گاهی بما کمک کند، اما در نهایت اگر ما از پس کشیدن یک طرح بر نیاییم، این بعنوان یک نقطه ضعف در کارمان همیشه خودنمایی میکند. گرچه در دنیای امروز و در میان خصوصا هنرمندان هایپر رئالیست، وقت گذاشتن برای کشیدن طرح اولیه، چندان مرسوم نمیباشد، اما این مسئله نمیتواند بر ناتوانی ما در کشیدن طرح، بصورت چشمی سرپوش بگذارد. با تمرین و دقت و آموزه های درست میتوان به این توانایی نیز دست یافت.
منبع: آموزش نقاشی سیاه قلم https://www.mahvis.net/lesson28.htm
