۱۳۹۷/۱۰/۰۵, ۱۱:۰۲ ق.ظ
زیست آنلاین: رابطه انسان ایرانی با طبیعت ایران، به ویژه منابع آب، این روزها ابری است و حال هر دو چندان مساعد نیست. رابطه ای که روزگاری سرشار از سازگاری، رعایت احترام، روحیه پرستاری و درک شرایط و پتانسیل ها بوده امروز مملو از بهره‌برداری ناعادلانه، هجوم خودخواهانه و عدم درک ظرفیت های تحمل شده است.
انسان ایرانی در راه خطا پافشاری و صورت پر مهر مادر ایران زمین را پرخراش می کند. به دلیل محدودیت شدید منابع آب در بسیاری از مناطق ایران، این رابطه در حوزه منابع آب بسیار شکننده تر شده است. توسعه ناپایدار فعالیت های اقتصادی، تغییرات خصوصیات جمعیتی، تغییر سبک زندگی و افزایش سطح رفاه و پیشران های دیگر در بیرون بخش آب در کنار عوامل درونی بخش آب چون مدیریت نامناسب، نظام غیرموثر قیمت‌گذاری، قوانین نامطلوب آبی، نظام بهره برداری ناکارآمد از منابع آب، در چند دهه اخیر موجب افزایش روزافزوان تقاضا برای آب شده است. به طوری که شکاف بین توان تامین آب توسط طبیعت ایران و تقاضای آب از طرف انسان ایرانی روز به روز گسترده تر و عمیق تر و تقاضا برای آب بسیار بیش از حد توان منابع آب تجدیدپذیر کشور (منابع آب سطحی و زیرزمینی) شده است. به طوری که در حال حاضر در اثر مجموعه‌ای از اقدامات و کنش‌ها در حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی، منابع آب با چالش‌ها، مسائل و مشکلات عمیق و گسترده ای در ابعاد مختلف مواجه بوده، شرایط منابع آب در کشور به مرحله خطیر و حساسی رسیده است. به گونه‌ای که در اثر مسئله آب، پایداری و استمرار حیات جامعه ایرانی در پهنه سرزمین ایران در معرض تهدید جدی قرار گرفته است.
رویکردهای متفاوت با انتخاب روایت خاصی از دلایل بحران آب، راهکارهای مشخص برگرفته از آن دلایل را مراد می کنند.
دلایل و پیامدهای گوناگون برای مسئله آب در ایران متصور هستند و چارچوب های متفاوتی برای اولویت بندی این دلایل و پیامد ها توسط کارشناسان و برنامه‌ریزان ارائه می‌شود. در عین اینکه پرداختن به پیامدهای بحران آب به برنامه ریزان و تصمیم گیرندگان اهمیت پرداختن به موضوع را روشن می کند، درک دلایل و ریشه های بروز مسئله آب و عوامل تاثیرگذار بر آن کمک شایانی خواهد کرد که با شناسایی آنها، راهکارهای مناسبی برای حل این مسئله اتخاذ شود. نگرش ها و رویکردهای گوناگون دلايل متعددی برای بحران آب در ایران بر می شمارند. برخی بر دلایل تکنولوژیک و فنی و مهندسی چون عدم توسعه طرح‌های استحصال منابع آب بیشتر و استفاده ناکارآمد و کم از تکنولوژی‌های کاهنده مصرف و افزایش بهره‌وری مصرف تاکید دارند و برخی بر رویه‌های نادرست در توسعه کلان چون مسیر توسعه آب بر و توزیع نادرست فعاليت‌هاي اقتصادي و سکونت‌گاهی در گستره سرزمینی و سبک مصرف گرایانه و مسرفانه زندگی به همراه افزایش سطح رفاه جامعه و برخی بر ضعیف بودن حکمرانی آب و توجه صرف بر سازوکارهاي اداري و در نظر نگرفتن سازکارهای بازار و شبکه و حکمراني متمرکز آب به‌جای حکمراني چند سطحي و غیرمتمرکز تاکید دارند. آنچه مشخص است این است که چارچوب تحلیلی برای اولویت بندی دلایل و پیامدها تاثیر بسزایی در راهکار انتخابی برای حل مسئله دارد. رویکردهای متفاوت با انتخاب روایت خاصی از دلایل بحران آب، راهکارهای مشخص برگرفته از آن دلایل را مراد می کنند. از این رو است که راهکارهای متعددی برای بحران آب بیان می شود.
برای نمونه سازمان برنامه و بودجه کشور در اواخر سال ۹۶ با انتشار گزارشی از وضعیت منابع آب در ایران به عنوان وضعیت بحرانی یاد کرده و مسئله آب را بحرانی موقتی و زودگذر نمی‌داند و وضعیت آبی ایران را در وضعیت ورشکستگی آبی می داند. در این گزارش دلایلی چون تغییرات آب و هوایی، خشکسالی، افزایش نامتناسب و سریع جمعیت، نگاه فنی و مهندسی در مدیریت آب ، بی اعتنایی به آمایش سرزمین در انتخاب مکان طرح های توسعه ای، ناهماهنگی بین بخش های آب و کشاورزی، دنبال کردن سیاست خودکفایی، قیمت کم آب، صادرات نامناسب آب مجازی و بهره برداری بی‌رویه از منابع آب، مشکلات قانونی بخش آب، جانمایی طرح های اقتصادی آب‌بر در مناطق کم‌آب، الگوی کشت نامتناسب در همه مناطق و بازدهی و بهره‌وری کم بخش کشاورزی برای بحران کنونی آب بر شمرده شده است.
بحران آب
بر اساس این عوامل و دلایل، در این گزارش ۲۲ راهکار برای حل بحران آب، از جمله عزم و اجماع تصمیم‌گیرندگان و برنامه‌ریزی بر در نظر گرفتن آمایش سرزمین و ایجاد بسترهای لازم برای اجرای تصمیمات، اتخاذ ساز و کار قیمتی متناسب با هر منطقه کشور و با توجه به نوع فعالیت، تعیین عوامل بازدارنده اقتصادی و حقوقی برای جلوگیری از مصرف بیش از حد، فراهم کردن بسترهای لازم برای ایجاد بازارهای آب، تدوین الگوی کشت متناسب با هر منطقه و اقلیم، بهبود بهره‌وری آب و صرفه‌جویی در مصرف آب و غیره ارائه شده است.
اما از این پراکندگی راهکارهای ارائه شده توسط نگرش های مختلف که بگذریم، با بررسی پیامدها، عوامل و دلایل بحران و نگاهی به راهکارهای ارائه شده این موضوع روشن می‌شود که مسئله آب صرفاً يک مسئله مهندسي و فني نيست که با راه‌حل مهندسي و تامین آب بيشتر حل شود. مسئله آب بیش و پیش از اینکه یک مسئله سازه‌ای باشد يک مسئله اجتماعي، اقتصادي، سیاسی و فرهنگي بوده و راهکاري اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را طلب می کند. به دیگر سخن به دلیل اینکه تا حدود زیادی شرایط امروز حاصل تمرکز و تاکید صرف بر رويکرد سازه‌ای و فنی بوده، بنابراین رویکردی که خود شرایط بحرانی امروز را رقم زده است قادر به حل مسئله نخواهد بود.
از این رو، به نظر می‌رسد راهکار اصلی برای نجات ایران از بحران آبی باید تغییر در رویه‌ها و مسیر توسعه کلان کشور به سمت توسعه کم آب‌بر را مدنظر داشته باشد. در این بازسازی مسیر توسعه کشور و بر پایه این درک که مسئله آب یک مسئله اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است، حرکت از مدیریت عرضه به سمت مدیریت تقاضا و مصرف آب و از رویکردهای سازه‌ای و مهندسی به سمت رويکردهاي اجتماعي، اقتصادی و سیاسی و فرهنگي مورد توجه و تمرکز بیشتر است. در این راهکار به جای تامین آب بیشتر برای فعالیت‌های پرمصرف بر سازگاری با کم‌آبی و جایگزینی فعالیت‌ها و رفتارهای آب‌بر با فعالیت‌ها و رفتارهایی کم‌آب‌خواه تاکید می‌شود.
برخی نقطه شروع این تغییر و اصلاح در رویه‌ها را بازبینی در ساختارها و رویه‌های کلان می‌دانند و براین باورند که تا کل ساختارها شامل سیاست‌ها، خط‌مشی‌ها، تشکیلات و فضای کلان عوض نشود هیچ راهکاری موفق نخواهد بود. اما در مقابل برخی برای شروع تغییر به دنبال اقدامات و روزنه‌های کوچک هستند. به باور این کارشناسان، برای نمونه، تاکید بر کاهش برداشت در برنامه ششم توسعه از روزنه های کوچک و موثر برای تغییر محسوب می‌شود. چون که در برنامه‌های توسعه بعد از انقلاب، و شاید در طول تاریخ برنامه‌ریزی توسعه کشور، براي اولين بار سياست کاهش در برداشت آب در یک برنامه توسعه ای تصویب و بر نظام اجرایی کشور تکليف شده است. البته تناقض های زیادی در همین برنامه توسعه ششم وجود دارد و آن این است که همزمان که از کاهش برداشت صحبت شده، بر توسعه کشاورزی و صنایع آب بر چون فولاد، سیمان و پتروشیمی هم تاکید شده است. اما برای کنترل روند کاهش سطح آب زیرزمینی و تخریب آبخوان ها، بر اساس قانون برنامه ششم قرار است در طول چهار سال برنامه برداشت از منابع آب زيرزميني تجدیدناپذیر ۱۱ ميليارد مترمکعب کاهش پیدا کند.
برای کاهش مصرف آب نیاز است که مجموعه ای از اقدامات بهم پیوسته و منسجم انجام داد تا بدنه اقتصاد کشور تکانی بخورد.
برای کاهش این میزان آب نیاز است که مجموعه ای از اقدامات بهم‌پیوسته و منسجم انجام داد تا بدنه اقتصاد کشور تکانی بخورد. در این مسیر می‌توان از ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی جامعه استفاده اثربخشی کرد و بر پایه این ظرفیت‌ها دانش، علوم و فناوری‌های جدید را به خدمت گرفت. درک مزیت‌های نسبی سرزمینی و شناخت تجربه‌ها و دانش تاریخی و بومی ایران و استفاده مبتکرانه از دانش و تجربه جهانی، از ضرورت‌های برون رفت از بن‌بست بحران آب نجات خواهد بود.
در رویکرد جدید توسعه کم آب بر، همزمان به تغییر در شیوه و نحوه زیست انسانی ایرانی از رژیم غذایی گرفته تا مولفه‌های مختلف زندگی، تغییر در فعالیت‌های اقتصادی و چیدمان فعالیت‌های اقتصادی بر اساس شرایط آبی و اقلیمی هر منطقه تاکید می‌شود. در این راه، ایجاد هماهنگی و توازن بین راهبردهای آب با راهبردهای کلان و راهبردهای بخش‌های دیگر مانند سلامت، کشاورزی، گردشگری، شهرسازی، صنعت وغیره ضرورت داشته و برنامه‌های ملی چون فقرزدایی، مدیریت جمعیت، توسعه روستایی و اشتغال باید با در نظرگفتن محدودیت های منابع آب و راهبردهای بخش آب تهیه و تدوین شود.
در بهبود بهره‌وری توجه به یکپارچگی و جامعیت بین مجموعه سیاست‌ها و اهداف کیفی و کمی درست با خط‌مشی‌ها، ابزارها و روش‌شناسی درست اجرای کار مورد توجه است.
از مولفه‌های کلیدی این رویکرد، تاکید بر بهره وری آب می باشد. اما تعریفی که از بهره وری ارائه می شود تنها افزایش عملکرد به ازای واحد آب نیست. بلکه مولفه های بیشتر درگیر و افق دید بزرگتری در این مفهوم دنبال می شود. در بهبود بهره‌وری توجه به یکپارچگی و جامعیت بین مجموعه سیاست‌ها و اهداف کیفی و کمی درست با خط‌مشی‌ها، ابزارها و روش‌شناسی درست اجرای کار مورد توجه است. به این معنی که همزمان که اصلاح و بهبود سیاست‌ها و اهداف کلان دنبال می‌شود، اجرای این سیاست ها با استفاده از سازوکارها و شیوه‌های متنوع اجتماعی و اقتصادی و به کارگیری ابزارهای مدیریت گوناگون پیگیری می شود. از این رو، در بهبود بهره‌وری آب از این نگاه، که در واقع نگاه اصلاح حکمرانی آب است، مشخص کردن دور اندیشانه و واقع بینانه سیاست‌ها و اهداف به همراه اجرای مناسب آنها در تمام سطوح مورد نظر است. در این راستا، نقطه شروع اصلاح بهره وری آب به طور اخص، و به طور کلی اصلاح حکمرانی آب، اصلاح سیاست ها و مشارکتی شدن فرایندها بر پایه ایجاد عزم ملی و سیاسی می‌باشد.
https://www.zistonline.com/article/78657...DB%8C.aspx
https://www.zistonline.com/article/78692...D9%86.aspx
https://www.zistonline.com/article/78633...D9%86.aspx
انسان ایرانی در راه خطا پافشاری و صورت پر مهر مادر ایران زمین را پرخراش می کند. به دلیل محدودیت شدید منابع آب در بسیاری از مناطق ایران، این رابطه در حوزه منابع آب بسیار شکننده تر شده است. توسعه ناپایدار فعالیت های اقتصادی، تغییرات خصوصیات جمعیتی، تغییر سبک زندگی و افزایش سطح رفاه و پیشران های دیگر در بیرون بخش آب در کنار عوامل درونی بخش آب چون مدیریت نامناسب، نظام غیرموثر قیمت‌گذاری، قوانین نامطلوب آبی، نظام بهره برداری ناکارآمد از منابع آب، در چند دهه اخیر موجب افزایش روزافزوان تقاضا برای آب شده است. به طوری که شکاف بین توان تامین آب توسط طبیعت ایران و تقاضای آب از طرف انسان ایرانی روز به روز گسترده تر و عمیق تر و تقاضا برای آب بسیار بیش از حد توان منابع آب تجدیدپذیر کشور (منابع آب سطحی و زیرزمینی) شده است. به طوری که در حال حاضر در اثر مجموعه‌ای از اقدامات و کنش‌ها در حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی، منابع آب با چالش‌ها، مسائل و مشکلات عمیق و گسترده ای در ابعاد مختلف مواجه بوده، شرایط منابع آب در کشور به مرحله خطیر و حساسی رسیده است. به گونه‌ای که در اثر مسئله آب، پایداری و استمرار حیات جامعه ایرانی در پهنه سرزمین ایران در معرض تهدید جدی قرار گرفته است.
رویکردهای متفاوت با انتخاب روایت خاصی از دلایل بحران آب، راهکارهای مشخص برگرفته از آن دلایل را مراد می کنند.
دلایل و پیامدهای گوناگون برای مسئله آب در ایران متصور هستند و چارچوب های متفاوتی برای اولویت بندی این دلایل و پیامد ها توسط کارشناسان و برنامه‌ریزان ارائه می‌شود. در عین اینکه پرداختن به پیامدهای بحران آب به برنامه ریزان و تصمیم گیرندگان اهمیت پرداختن به موضوع را روشن می کند، درک دلایل و ریشه های بروز مسئله آب و عوامل تاثیرگذار بر آن کمک شایانی خواهد کرد که با شناسایی آنها، راهکارهای مناسبی برای حل این مسئله اتخاذ شود. نگرش ها و رویکردهای گوناگون دلايل متعددی برای بحران آب در ایران بر می شمارند. برخی بر دلایل تکنولوژیک و فنی و مهندسی چون عدم توسعه طرح‌های استحصال منابع آب بیشتر و استفاده ناکارآمد و کم از تکنولوژی‌های کاهنده مصرف و افزایش بهره‌وری مصرف تاکید دارند و برخی بر رویه‌های نادرست در توسعه کلان چون مسیر توسعه آب بر و توزیع نادرست فعاليت‌هاي اقتصادي و سکونت‌گاهی در گستره سرزمینی و سبک مصرف گرایانه و مسرفانه زندگی به همراه افزایش سطح رفاه جامعه و برخی بر ضعیف بودن حکمرانی آب و توجه صرف بر سازوکارهاي اداري و در نظر نگرفتن سازکارهای بازار و شبکه و حکمراني متمرکز آب به‌جای حکمراني چند سطحي و غیرمتمرکز تاکید دارند. آنچه مشخص است این است که چارچوب تحلیلی برای اولویت بندی دلایل و پیامدها تاثیر بسزایی در راهکار انتخابی برای حل مسئله دارد. رویکردهای متفاوت با انتخاب روایت خاصی از دلایل بحران آب، راهکارهای مشخص برگرفته از آن دلایل را مراد می کنند. از این رو است که راهکارهای متعددی برای بحران آب بیان می شود.
برای نمونه سازمان برنامه و بودجه کشور در اواخر سال ۹۶ با انتشار گزارشی از وضعیت منابع آب در ایران به عنوان وضعیت بحرانی یاد کرده و مسئله آب را بحرانی موقتی و زودگذر نمی‌داند و وضعیت آبی ایران را در وضعیت ورشکستگی آبی می داند. در این گزارش دلایلی چون تغییرات آب و هوایی، خشکسالی، افزایش نامتناسب و سریع جمعیت، نگاه فنی و مهندسی در مدیریت آب ، بی اعتنایی به آمایش سرزمین در انتخاب مکان طرح های توسعه ای، ناهماهنگی بین بخش های آب و کشاورزی، دنبال کردن سیاست خودکفایی، قیمت کم آب، صادرات نامناسب آب مجازی و بهره برداری بی‌رویه از منابع آب، مشکلات قانونی بخش آب، جانمایی طرح های اقتصادی آب‌بر در مناطق کم‌آب، الگوی کشت نامتناسب در همه مناطق و بازدهی و بهره‌وری کم بخش کشاورزی برای بحران کنونی آب بر شمرده شده است.
بحران آب
بر اساس این عوامل و دلایل، در این گزارش ۲۲ راهکار برای حل بحران آب، از جمله عزم و اجماع تصمیم‌گیرندگان و برنامه‌ریزی بر در نظر گرفتن آمایش سرزمین و ایجاد بسترهای لازم برای اجرای تصمیمات، اتخاذ ساز و کار قیمتی متناسب با هر منطقه کشور و با توجه به نوع فعالیت، تعیین عوامل بازدارنده اقتصادی و حقوقی برای جلوگیری از مصرف بیش از حد، فراهم کردن بسترهای لازم برای ایجاد بازارهای آب، تدوین الگوی کشت متناسب با هر منطقه و اقلیم، بهبود بهره‌وری آب و صرفه‌جویی در مصرف آب و غیره ارائه شده است.
اما از این پراکندگی راهکارهای ارائه شده توسط نگرش های مختلف که بگذریم، با بررسی پیامدها، عوامل و دلایل بحران و نگاهی به راهکارهای ارائه شده این موضوع روشن می‌شود که مسئله آب صرفاً يک مسئله مهندسي و فني نيست که با راه‌حل مهندسي و تامین آب بيشتر حل شود. مسئله آب بیش و پیش از اینکه یک مسئله سازه‌ای باشد يک مسئله اجتماعي، اقتصادي، سیاسی و فرهنگي بوده و راهکاري اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را طلب می کند. به دیگر سخن به دلیل اینکه تا حدود زیادی شرایط امروز حاصل تمرکز و تاکید صرف بر رويکرد سازه‌ای و فنی بوده، بنابراین رویکردی که خود شرایط بحرانی امروز را رقم زده است قادر به حل مسئله نخواهد بود.
از این رو، به نظر می‌رسد راهکار اصلی برای نجات ایران از بحران آبی باید تغییر در رویه‌ها و مسیر توسعه کلان کشور به سمت توسعه کم آب‌بر را مدنظر داشته باشد. در این بازسازی مسیر توسعه کشور و بر پایه این درک که مسئله آب یک مسئله اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است، حرکت از مدیریت عرضه به سمت مدیریت تقاضا و مصرف آب و از رویکردهای سازه‌ای و مهندسی به سمت رويکردهاي اجتماعي، اقتصادی و سیاسی و فرهنگي مورد توجه و تمرکز بیشتر است. در این راهکار به جای تامین آب بیشتر برای فعالیت‌های پرمصرف بر سازگاری با کم‌آبی و جایگزینی فعالیت‌ها و رفتارهای آب‌بر با فعالیت‌ها و رفتارهایی کم‌آب‌خواه تاکید می‌شود.
برخی نقطه شروع این تغییر و اصلاح در رویه‌ها را بازبینی در ساختارها و رویه‌های کلان می‌دانند و براین باورند که تا کل ساختارها شامل سیاست‌ها، خط‌مشی‌ها، تشکیلات و فضای کلان عوض نشود هیچ راهکاری موفق نخواهد بود. اما در مقابل برخی برای شروع تغییر به دنبال اقدامات و روزنه‌های کوچک هستند. به باور این کارشناسان، برای نمونه، تاکید بر کاهش برداشت در برنامه ششم توسعه از روزنه های کوچک و موثر برای تغییر محسوب می‌شود. چون که در برنامه‌های توسعه بعد از انقلاب، و شاید در طول تاریخ برنامه‌ریزی توسعه کشور، براي اولين بار سياست کاهش در برداشت آب در یک برنامه توسعه ای تصویب و بر نظام اجرایی کشور تکليف شده است. البته تناقض های زیادی در همین برنامه توسعه ششم وجود دارد و آن این است که همزمان که از کاهش برداشت صحبت شده، بر توسعه کشاورزی و صنایع آب بر چون فولاد، سیمان و پتروشیمی هم تاکید شده است. اما برای کنترل روند کاهش سطح آب زیرزمینی و تخریب آبخوان ها، بر اساس قانون برنامه ششم قرار است در طول چهار سال برنامه برداشت از منابع آب زيرزميني تجدیدناپذیر ۱۱ ميليارد مترمکعب کاهش پیدا کند.
برای کاهش مصرف آب نیاز است که مجموعه ای از اقدامات بهم پیوسته و منسجم انجام داد تا بدنه اقتصاد کشور تکانی بخورد.
برای کاهش این میزان آب نیاز است که مجموعه ای از اقدامات بهم‌پیوسته و منسجم انجام داد تا بدنه اقتصاد کشور تکانی بخورد. در این مسیر می‌توان از ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی جامعه استفاده اثربخشی کرد و بر پایه این ظرفیت‌ها دانش، علوم و فناوری‌های جدید را به خدمت گرفت. درک مزیت‌های نسبی سرزمینی و شناخت تجربه‌ها و دانش تاریخی و بومی ایران و استفاده مبتکرانه از دانش و تجربه جهانی، از ضرورت‌های برون رفت از بن‌بست بحران آب نجات خواهد بود.
در رویکرد جدید توسعه کم آب بر، همزمان به تغییر در شیوه و نحوه زیست انسانی ایرانی از رژیم غذایی گرفته تا مولفه‌های مختلف زندگی، تغییر در فعالیت‌های اقتصادی و چیدمان فعالیت‌های اقتصادی بر اساس شرایط آبی و اقلیمی هر منطقه تاکید می‌شود. در این راه، ایجاد هماهنگی و توازن بین راهبردهای آب با راهبردهای کلان و راهبردهای بخش‌های دیگر مانند سلامت، کشاورزی، گردشگری، شهرسازی، صنعت وغیره ضرورت داشته و برنامه‌های ملی چون فقرزدایی، مدیریت جمعیت، توسعه روستایی و اشتغال باید با در نظرگفتن محدودیت های منابع آب و راهبردهای بخش آب تهیه و تدوین شود.
در بهبود بهره‌وری توجه به یکپارچگی و جامعیت بین مجموعه سیاست‌ها و اهداف کیفی و کمی درست با خط‌مشی‌ها، ابزارها و روش‌شناسی درست اجرای کار مورد توجه است.
از مولفه‌های کلیدی این رویکرد، تاکید بر بهره وری آب می باشد. اما تعریفی که از بهره وری ارائه می شود تنها افزایش عملکرد به ازای واحد آب نیست. بلکه مولفه های بیشتر درگیر و افق دید بزرگتری در این مفهوم دنبال می شود. در بهبود بهره‌وری توجه به یکپارچگی و جامعیت بین مجموعه سیاست‌ها و اهداف کیفی و کمی درست با خط‌مشی‌ها، ابزارها و روش‌شناسی درست اجرای کار مورد توجه است. به این معنی که همزمان که اصلاح و بهبود سیاست‌ها و اهداف کلان دنبال می‌شود، اجرای این سیاست ها با استفاده از سازوکارها و شیوه‌های متنوع اجتماعی و اقتصادی و به کارگیری ابزارهای مدیریت گوناگون پیگیری می شود. از این رو، در بهبود بهره‌وری آب از این نگاه، که در واقع نگاه اصلاح حکمرانی آب است، مشخص کردن دور اندیشانه و واقع بینانه سیاست‌ها و اهداف به همراه اجرای مناسب آنها در تمام سطوح مورد نظر است. در این راستا، نقطه شروع اصلاح بهره وری آب به طور اخص، و به طور کلی اصلاح حکمرانی آب، اصلاح سیاست ها و مشارکتی شدن فرایندها بر پایه ایجاد عزم ملی و سیاسی می‌باشد.
https://www.zistonline.com/article/78657...DB%8C.aspx
https://www.zistonline.com/article/78692...D9%86.aspx
https://www.zistonline.com/article/78633...D9%86.aspx
