کلیدستان

• نگهداری و سرویس خودرو به چه معنی است؟

نگهداری خودرو از آن دست سوژه‌هایی است که رانندگان و مالکان خودرو از نخستین روز خریداری وسیله نقلیه، آگاهانه و یا ناخودآگاه با آن روبرو هستند؛ موضوعی که به ظاهر ساده است، اما با هزینه‌های جاری، پنهان و آشکاری که در راستای بکارگیری از خودرو پرداخت می‌شود، همبستگی مستقیم دارد.

موضوع نگهداری خودرو گستره‌ای وسیع از مفاهیم، روش‌ها، اقدام‌ها و اقلام مصرفی خودرو را در بر می‌گیرد که به فراخور گذشت زمان، پیشرفت فناوری‌ها و گسترش تنوع برندها، مدل‌ها و واریانت‌ها، دستخوش تغییر شده و بر پیچیدگی آن افزوده می‌شود. از دیگرسو، روزبه‌روز بر شمار اقلام مصرفی خودرو و قطعات یدکی جایگزین با برندها، مدل‌ها و کیفیت‌های مختلف افزوده می‌شود که در کنار دستورالعمل‌های گوناگون بکارگیری آن‌ها، راننده یا مالک خودرو را دچار سردرگمی می‌نماید.

شاید در گذشته‌ای نه‌چندان دور، سرویس خودرو با وجود اهمیت آن، هنوز به چالشی جدی تبدیل نشده بود و ارائه چنین خدماتی نیاز به تخصص چندانی نداشت. اما امروزه به سبب بکارگیری فناوری‌های پیچیده‌تر و گوناگونی‌های بیش‌تر پیش‌رو، مهارت، دانش و تخصص، از الزامات بنیادین سرویس خودرو است.

• چرا خودروهای مرسدس بنز و ب‌ام‌و به نگهداری و سرویس حساس‌تر هستند؟

موضوع یادشده در رابطه با برندهای گران‌قیمت‌تر خودرو، از جمله محصولات دو خودروساز آلمانی صاحب‌نام ب‌ام‌و و مرسدس‌‌بنز، اهمیتی دوچندان می‌یابد. اگرچه کیفیت قطعات، ملاحظات طراحی و دوام در این خودروها در برابر بسیاری دیگر از برندهای بازار، در سطحی بالاتر قرار می‌گیرد، اما از آن‌جا که بکارگیری فناوری در خودروهای یادشده در راستای دست‌یابی هرچه بیش‌تر به کارایی بهبودیافته، جهت‌دهی شده است، مرزهای استهلاک و دوام در برابر کیفیت سرویس خودرو، باریک‌تر از خودروهای پایین‌رده‌تر بوده و از این رو، حساسیت این خودروها نسبت به قطعات و اقلام مصرفی خودرو، بویژه در زمینه فنی بالاتر خواهد بود.

دوری از طراحی نابهینه (Over Design) قطعات در راستای کاهش وزن و ملاحظات جانمایی، کمینه‌سازی لقی‌ها (Tolerance) در اجزاء متحرک موتور، بالا بردن نسبت تراکم موتور، افزایش فشار پرخورانی موتور، افزایش دمای احتراق و ... نمونه‌هایی از رویکردهای فناورانه‌ای هستند که با مهندسی محصول خودروسازان پیشگامی همچون ب‌ام‌و و مرسدس‌بنز به واسطه در اختیار داشتن دانش و فناوری و نیز انتظار بالای مشتری، در راستای افزایش بازدهی و کارایی، کاهش مصرف سوخت و کاستن از آلایندگی و به طور کلی کارکرد بهینه، آمیخته شده و به فراخور آن، حساسیت کارکرد صحیح، دوام و عمر مفید خودرو به نوع و کیفیت قطعات و اقلام مصرفی خودرو را بالا برده‌اند.

از سویی دیگر، هزینه‌های گزاف تعمیر و دسترسی کم‌تر به قطعات یدکی و تعمیرکاران متخصص محصولات مرسدس‌بنز و ب‌ام‌و در کشور، بیش از پیش بر اهمیت موضوع نگهداری، سرویس خودرو و بکارگیری مواد و اقلام مصرفی اصلی خودرو مطابق الزامات خودروساز می‌افزایند؛ چرا که آسیب به چنین خودروهایی می‌تواند راننده یا مالک آن را با چالش‌هایی جدی مواجه سازد.

• مواد و قطعات مصرفی در خودروهای بنز و ب‌ام‌و

در جهان هستی، هیچ چیز جاودان و فناناپذیر نبوده و هر چیز در حال تغییر و دیگرگونی است. قطعات و مواد بکاررفته در محصولی چون خودرو نیز از این اصل انکارناشدنی جدا نبوده و بسته به کاربرد و انتظار، می‌توان عمری را برای هر یک در نظر گرفت که با به‌سرآمدن آن، می‌بایست تعمیر یا تعویض شوند.

بنابراین اگرچه نمی‌توان از این نگاه مرز مشخصی میان قطعات و مواد بکاررفته در خودرو تعیین نمود، اما به طور معمول، قطعات یا مواد بکاررفته در خودرو که دارای عمر کوتاه‌تری بوده و با در نظر گرفتن هزینه‌های مادی و زمانی، تعویض آن‌ها به صورت دوره‌ای (در بازه‌های زمانی یا پیمایش‌های مشخص) توصیه می‌شود، اقلام مصرفی خودرو می‌گویند.

شماری از این اقلام، دربرگیرنده مایعات مصرفی در خودرو هستند که از آن جمله می‌توان به روغن موتور، مایع مدار ترمز، مایع فرمان کمکی هیدرولیک، روغن جعبه‌دنده (گیربکس)، مایع شوینده شیشه‌ و چراغ‌های خودرو، مایع الکترولیت باتری (برای نمونه‌های نیازمند به نگهداری) و مایع خنک‌کننده نام برد.

فیلترها (پالایه‌ها) که وظیفه جداسازی ذرات و مواد زائد را عهده‌دار هستند، از دیگر اقلام مصرفی خودرو هستند که توجه به تعویض دوره‌ای آن‌ها در راستای سلامت و کارکرد بهینه بخش‌های گوناگون خودرو اهمیت می‌یابد. فیلتر روغن موتور، فیلتر سوخت، فیلتر هوای ورودی به موتور، فیلتر سامانه تهویه مطبوع و فیلتر روغن جعبه‌دنده (در برخی نمونه‌ها) از جمله بارزترین اقلام در این دسته هستند.

گروه دیگری از قطعات مانند لنت ترمز، مجموعه دیسک و صفحه کلاچ (برای خودروهای دارای جعبه‌دنده غیرخودکار)، برف‌پاک‌کن، لامپ‌ها، تسمه‌ها، لاستیک، برف‌پاک‌کن و باتری نیز به بنا بر عمر مفید محدودی که نسبت به دیگر اجزاء خودرو دارند، از جمله اقلام مصرفی خودرو شناخته می‌شوند.

شایان اشاره است که قطعات و اقلام مصرفی خودرو، معمولا از سوی خودروساز مشمول خدمات گارانتی نشده یا این خدمات در رابطه با آن‌ها محدودیت‌هایی را به لحاظ زمانی یا کارکرد خودرو در بر می‌گیرد.

در این سلسله از نوشتارها، هدف بر آن است تا در خصوص اقلام و قطعات مصرفی در خودروهای مرسدس‌بنز و ب‌ام‌و اطلاعات جامعی گردآوری شود که به افزایش سطح آگاهی، گزینش درست و بهنگام مواد و قطعات و در نهایت سلامت، عمر طولانی و کارکرد بهینه خودرو منجر گردد.

در نخستین سری از این این دسته از نوشتارها به مقدمه‌ای در ارتباط با روغن موتور خودرو پرداخته شده و به مرور، دیگر قطعات و اقلام مصرفی مختص خودروهای مرسدس‌بنز و ب‌ام‌و در دستور کار قرار خواهند گرفت.

[b]1- روغن موتور[/b]

پس از سوخت، روغن موتور را می‌توان مهم‌ترین مایع مصرفی در خودرو دانست؛ چرا که بدون وجود آن، کارکرد موتور و در نتیجه خودرو ناممکن خواهد شد. وجود روغن مناسب و سازگار با موتور خودرو، کارکردی مستقیم بر طول عمر، کارکرد بهینه و مصرف سوخت خودرو دارد.

بر خلاف ظاهر ساده؛ روغن موتور خودرو ترکیبی پیچیده از روغن پایه و اندازه‌ای از مواد افزودنی (Additive) ویژه است که هر یک وظیفه‌ای بخصوص را دارا هستند و نسبتی از یک تا بیش از سی درصد از حجم روغن موتور را به خود اختصاص می‌دهند.

افزودنی‌های یادشده، عواملی محلول در روغن پایه هستند که در راستای کاهش ضریب اصطکاک و محافظت قطعات موتور در برابر سایش و خوردگی، جلوگیری از به‌وجود‌آمدن کف، لجن و رسوبات، معلق‌سازی ذراتی همچون دوده، خنثی‌سازی اسیدهای ناشی از احتراق، جلوگیری از فرایند اکسایش، پاک‌کنندگی، بهبود شاخص گرانروی، کاهش نقطه ریزش، افزایش مقاومت در برابر تنش‌های برشی، کاهش تبخیر و ... به روغن پایه اضافه می‌شوند. بنابراین وجود افزودنی‌های مشخص به اندازه مورد تایید خودروساز در مایع روغن موتور الزامی است.

وظایف روغن موتور

بر خلاف ذهنیت بسیاری از مردم که تنها وظیفه روغن موتور را روان‌کاری آن می‌دانند، این مایع مصرفی خودرو کارکردهایی پرشمار در موتور خودرو دارد. چهار وظیفه بنیادین این مایع را می‌توان دربرگیرنده روان‌کاری، محافظت، خنک‌کاری و پاک‌سازی دانست که ارتباطی مستقیم با الزامات کارایی، طول عمر، دوام و آلایندگی خودرو پیدا می‌کنند. اجزاء درون موتور عموما از آلومینیوم، فولاد، منیزیم تیتانیوم و ... ساخته شده‌اند که همواره در معرض خوردگی، سایش و حرارت هستند. روغن موتور مناسب، می‌بایست این اجزاء را با لایه‌ای مقاوم در برابر فشار و حرارت پوشانیده و وظایف یادشده را به درستی انجام دهد.

هنگام تعویض روغن موتور

به طور کلی، نمی‌توان زمان ثابت و دقیقی برای تعویض روان‌کارهای مصرفی از جمله روغن موتور در نظر گرفت؛ چرا که کیفیت روان‌کار در خلال کارکرد خودرو به طور پیوسته در حال کاهش است. منظور از کیفیت، انجام وظیفه درست روان‌کار بر اساس الزامات و انتظارات طراح بوده و این کاهش کیفی به سبب مصرف‌شدن تدریجی افزودنی‌های روان‌کار از یک‌سو و پیری شیمیایی (Chemical Aging) روغن پایه از سوی دیگر رخ می‌دهد.

آن‌چه لازم است به آن توجه شود، این است که روند کاهش کیفیت روغن موتور، به عوامل پرشماری بستگی دارد که دما و توان دریافتی از موتور از مهم‌ترین آن‌ها می‌باشند. توان دریافتی بیش‌تر، به معنی مصرف سوخت بیش‌تر است که نفوذ سوخت بیش‌تر به ترکیب روان‌کار را در پی دارد؛ از دیگرسو، دمای بیش‌تر نیز فرایندهای منجر به تجزیه افزودنی‌ها و پیری شیمیایی را تندی می‌بخشد. (یکی از کارکردهای خنک‌کننده‌های روغن (Oil Cooler) در موتور خودروهای ب‌ام‌و و مرسدس‌بنز، افزایش عمر مفید مایع روان‌کار می‌باشد.)

از آن‌جا که بررسی کیفیت روغن تنها در آزمایشگاه میسر است، منطقی است که در این خصوص، کاربر به توصیه خودروساز و دفترچه راهنمای خودرو اعتماد کند. خودروسازان بر اساس آزمایش‌ها و الگوبرداری‌های (Benchmarking) گوناگون، حد معینی از عمر را برای روان‌کار مصرفی توصیه‌شده در نظر گرفته‌اند که در شرایط بکارگیری معمول خودرو، کیفیت روان‌کاری در این بازه تضمین گردد.

این عمر معمولا به صورت تابعی از دو پارامتر زمان و پیمایش عنوان می‌شود. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، عمر مفید روان‌کار به عوامل گوناگونی بستگی دارد؛ به همین دلیل در اندازه عمر توصیه‌شده خودروساز در رابطه با روان‌کار، ضرایب اطمینانی لحاظ می‌شود تا در صورت کارکرد موتور خودرو در شرایط دشوار رانندگی، از کارایی مطلوب مایع روان‌کار تا هنگام تعویض دوباره آن، اطمینان حاصل شود.

به طور کلی با توجه به شرایط آب و هوایی و کیفیت سوخت در ایران، بسته به نوع روغن موتور گزینش‌شده، و شیوه بکارگیری خودرو، تعویض روغن موتور در خودروهای مرسدس‌بنز و ب‌ام‌و به همراه فیلتر آن در بازه 8 تا 12 هزار کیلومتر مناسب ارزیابی می‌گردد. بکارگیری خودرو در پیمایش‌های کوتاه و نرسیدن دمای موتور به اندازه معمول آن، استفاده از بیشینه توان موتور، کارکرد در دورهای بالاتر موتور و شتاب‌گیری‌های متعدد در طول کارکرد خودرو، هنگام مناسب تعویض روغن موتور را به ابتدای بازه یادشده نزدیک می‌سازد.

از سوی دیگر، در شرایط کارکرد بیش‌تر خودرو در بزرگراه‌ها، پیمایش‌های طولانی‌تر (تعداد کم‌تر خاموش و روشن شدن موتور در بازه مورد بررسی) و رانندگی یکنواخت و بدور از هیجان، کارکرد مطمئن و بهینه روغن موتور تا انتهای بازه تعویض توصیه شده افزایش خواهد یافت.

در نوشتار بعدی به عوامل و نکات مهم در گزینش روغن موتور مناسب و نیز معرفی روغن موتور اصلی برندهای ب‌ام‌و و مرسدس‌بنز پرداخته خواهد شد.

bbshopp